یکی از مهم‌ترین دلایلی که بسیاری از افراد برای عدم حصول نتایج خود در هر کاری به‌ویژه در امر یادگیری عنوان می‌کنند، عدم تمرکز و پراکندگی حواس است. بنابراین راه های افزایش تمرکز کودکان که در این مقاله اورده ایم را به دقت دنبال کنید. این دسته از افراد معمولاً عنوان می‌کنند که نمی‌توانند ذهن یا فکر خود را کنترل کرده و خیلی زود از موضوعی که بر روی آن متمرکز شده بودند، تحت تأثیر عواملی بیرونی در محیط و یا عوامل درونی نظیر فکر و خیال منحرف می شوند. این موضوع درباره کودکان نیز مصداق پیدا می‌کند. آن‌ها به‌راحتی می‌توانند کنترل حواس خود را از دست داده و جلب صدا، اشیا، افراد و یا اتفاقات پیرامون خود شوند. همچنین می‌تواند این موضوع به دنبال خیال پردازی ها و بازیگوشی آن‌ها اتفاق بیافتد؛ اما علت هر چه که باشد در طولانی مدت، تبدیل به عادت رفتاری کودک شده و در آینده تحصیلی و کاری وی تأثیرات نامناسبی ایجاد می‌نماید.
تمرکز را می‌توان به دو نوع توجه تقسیم نمود. نخست توجه یا تمرکز بر کلیات است. در این حالت افراد تمام ابعاد یک مسئله را در مدت کوتاهی دیده و درک کلی از محیط به دست می‌آورند. به‌عنوان مثال وقتی وارد محیطی می شوند، توجه کلی به فضا داشته و به جزئیاتی مانند لباس افراد و یا صدا و بوی محیط توجهی نمی‌کنند؛ اما توجه جزئی که به‌صورت عام از آن به‌عنوان تمرکز یاد می‌شود، حالت دوم از توجه است که سبب می‌شود افراد نسبت به جزئیات با دقت نظر بیشتری توجه نموده و به درک کامل تری از محیط و یا موضوع دست یابند. در این حالت زمان مورد نیاز برای تجزیه و تحلیل جزئیات، بیشتر خواهد بود. به همین دلیل ممکن است تحت تأثیر عوامل فوق الذکر از مسیر خارج شده و به پراکندگی حواس و عدم تمرکز منتج شود. هر دو نوع این توجهات برای زندگی لازم است زیرا توجه کلی سبب فعالیت قوه ابتکار شده و تمرکز جزئی به ما ثبات می‌بخشد. سیال بودن بین این دو حالت از تمرکز می‌تواند باعث ایجاد موفقیت شود.
یکی از موضوعاتی که مورد توجه بسیاری از والدین است مسئله تمرکز و بازی برای افزایش تمرکز و تقویت آن است. راه های افزایش تمرکز کودکان بی شباهت با بزرگسالان نیست:
- دور کردن عوامل محرک محیطی مانند سر و صدا، رفت و آمد افراد، اشیا و اسباب بازی ها
- خاموش کردن تلویزیون و کنار گذاشتن تلفن، موبایل، اینترنت و سایر وسایل ارتباطی
- قرار گرفتن در اتاق و یا فضایی با نور کافی و تهویه هوای مناسب
- استفاده از محیط و حتی وسایل اختصاصی،
- برخورداری از خواب و تغذیه مناسب
- استفاده از قوانین و مقررات مخصوص و برخورداری از تشویق و تائید والدین و مربیان که خود بیانگر توجه آن‌ها به کودک است
- همراهی کودکان در زمان تمرکز
تمام موارد بالا از جمله راهکارهایی هستند که می‌توان از آن‌ها برای افزایش تمرکز بزرگسالان نیز بهره‌مند شد. اما یکی از اختصاصی ترین و مهم‌ترین روش های افزایش تمرکز کودکان، آموزش آن از طریق بازی است. نتایج آموزش هایی که تحت تأثیر بازی در کودک ایجاد می‌شود بقدری عمیق و سریع الانتقال است که با هیچ روش دیگری برابری نمی‌کند. تأثیر آموزه ها بوسیله بازی عمقی به وسعت طول عمر افراد دارد.
تأثیر بازی بر افزایش تمرکز کودکان
برای اینکه بتوانیم روی توجه و تمرکز کودکان کار کنیم اولین گامی که باید برداشته شود جلب کردن توجه آن هاست. از این رو باید راه های افزایش تمرکز کودکان را کاملاً بدانیم به طوری که روش ها باید جالب و بازی گونه باشد به این ترتیب می‌توان توجه وی را به نحوی گسترش داد که در طول زندگی برای او مفید واقع شود. در شیرخوارگی مغز در حال رشد است؛ بنابراین باید بر روی توجه کلی آن ها کار کرد. در این میان انجام بازی هایی که باعث افزایش مهارت توجه می‌شود بسیار موثر است. در سنین بالاتر می‌توان از بازی هایی بهره‌مند شد که کودک را وادار به توجه و تمرکز بر روی جزئیات زندگی نماید. در واقع هرچه میزان توجه در کودک افزایش یابد، مهارت تمرکز او نیز بالاتر خواهد رفت. هرچه موضوعات و مسائل تازه تر و نو ظهورتری را مورد توجه کودک قرار دهیم، باعث برانگیختگی و افزایش دقت هنگام یادگیری می‌شویم. به این ترتیب کودک کمتر احساس خستگی و خواب آلودگی پیدا می‌کند.
در این میان بازی به عنوان یکی از مهم‌ترین راه های افزایش تمرکز کودکان ضمن ایجاد احساس شادمانی و رضایت در کودکان سبب افزایش تمرکز آن ها نیز می‌شود. والدین می‌توانند با در نظر گرفتن شرایط سنی کودکان نسبت به انجام بازی با کودکان خود در زمینه افزایش و تثبیت این توانمندی گام مهمی در زمینه تمرکز و توجه او بر دارند.
انواع بازی برای تقویت توجه و تمرکز کودکان
یکی از اهداف مهم بازی ایجاد رضایت، شادی و سرگرمی برای کودکان است. کودک به هیچ وجه در حین بازی نباید احساس ناتوانی داشته باشد. این بدان معناست می بایست شرایط، چسمی، ذهنی و سنی کودک را هنگام انتخاب بازی در نظر بگیریم. بر همین اساس کارشناسان متخصص در زمینه روانشناسی کودک و بازی درمانگر، اقدام به طراحی انواع بازی ها با توجه به توانایی های مختص هر سن نموده اند. نمونه هایی از این بازی ها به شرح زیر است.
تا یک سالکی
در این سن می‌توان کودک را صدا کرده و به او لبخند بزنیم. پس از اینکه توجه او را جلب کرده زبان خود را بیرون آورده و کمی حرکت دهیم. با صدای ملایمی به او توضیح دهید در حال انجام چه کاری هستید همچنین می‌توان با صدا در آوردن وسیله ای توجه او را به خود جلب کنیم و هم زمان زبانتان را به او نشان دهید. تا زمانی که کودک خسته نشده و نسبت به صداها عکس العمل نشان می دهد به بازی ادامه دهید. هدف در این بازی اینست که به کودک کمک می‌کند که در آبنده توانایی ایجاد صداهای مختلف و لغات را پیدا کند. طی این بازی کودک روی توانایی که دارد تمرکز می‌کند. در این سن زبان شیرخوار جهت مکیدن شیر آماده است و با این بازی کودک مهارت کنترل عضلات را هم به دست آورده و خود آگاهی بیشتری پیدا می‌کند.
یک تا سه سالگی
بازی با پر یکی از بازی های هدفمندانه و جذابی است که برای این سن مناسب است. در این بازی پری را از بالا رها می کنیم و کودک را تشویق می کنیم تا با چشم پر را تعقیب کند. می‌توان این بازی را گسترش داده و پر را از ارتفاعات مختلف رها نمود و برای ایجاد هیجان از کودک خواست تا با فوت کردن مانع افتادن آن شود. در این بازی تمرکز چشم ها روی حرکت پر بوده و تأثیر گردش هوا بر پرواز آن موجب افزایش تمرکز، قدرت و انعطاف عضلات چشم می‌شود.
سه تا شش سالگی
به کمک طناب توپ یا وسیله ای مانند آن را از شاخه درختی آویزان کنید. ارتفاع آن باید به اندازه ای باشد که کودک بتواند با دست به آن ضربه بزند. هدف از این بازی افزایش تمرکز و ایجاد هماهنگی بین چشم ها و دست است. هم چنین کودک با مشاهده جابجایی توپ به رابطه مستقیم بین میزان جابجایی توپ و انرژی وارده به آن پی می برد.
شش تا دوازده سالگی
در این بازه سنی کودک به رشد یادگیری رسیده است و اکنون زمان تقویت مغز به جهت تمرکز است. یکی از بازی های جذابی که در بالونیا انجام می شود و کودکان عاشق آن هستند؛ به خاطر سپردن نام افراد مهم، پایتخت کشورها، حیوانات و نام خیابان های مهم شهر است. این بازی را به راحتی در همه جا حتی در ترافیک نیز می‌توان با کودک انجام داد؛ مانند مسابقات بیست سؤالی که کودک بتواند با پرسش گری و گرفتن پاسخ های کوتاه به جواب سؤال مد نظر دست پیدا کند. این بازی علاوه بر هیجان و نشاط مناسبی که به همراه دارد به تقویت حافظه کودک کمک کرده و باعث ایجاد تمرکز وی می‌گردد.
نوجوانی
به خاطر سپردن اتفاقات خوب در طول روز چنانچه در آخر شب بیان و یا نوشته شوند، به ایجاد انگیزه مضاعف در جهت تمرکز بر روی تمامی اتفاقاتی که در طول روز برای نوجوان پیش آمده منجر می‌گردد. این بازی کمک شایانی به نوجوان می‌کند که اگر برای او اتفاق نا خوشایندی به وجود آمده در کنار آن نیز رویداد های خوبی نیز اتفاق افتاده. دیگر بازی در این سن خلاصه گویی از کتاب یا فیلم داستانی است که بسیار بر روند افزایش تمرکز موثر خواهد بود.
اسباب بازی برای افزایش تمرکز
بازی کودک برای افزایش تمرکز از طریق اسباب بازی و یا تمرینات مناسب فوایدی زیادی را در پی خواهد داشت که یکی از راه های افزایش تمرکز کودکان هم محسوب می‌شود. از جمله مهم‌ترین آن‌ها افزایش دقت در سن فعلی وتاثیر بلند مدت آن در سنین میانسالی و پیری است که می‌تواند مانع بروز زود هنگام زوال عقلی شود؛ اما بدون شک افراط در بکارگیری وسایل بازی و تمرینات می‌تواند نتیجه عکس ایجاد نماید. به‌عنوان مثال قرار دادن بیش از حد اسباب بازی در اطراف کودک او را گیج و خسته می‌کند؛ زیرا کودک بطور ذاتی تمایل دارد برای شناخت هر چه بیشتر محیط پیرامون خود آن‌ها را مورد بررسی موشکافانه قرار دهد. وجود بیش از حد وسایل بازی موجب می‌شود که او احساس ناتوانی نسبت به شناسایی هر یک از آن‌ها داشته باشد و همین موضوع می تواند از تمرکز او بر روی یکایک آن‌ها بکاهد.
- وجود انواع بازی های فکری و تمرکزی با توجه به رده های سنی مختلف در بازار، امکان انتخاب اصلح را برای والدین فراهم نموده است. از جمله این بازی ها لگو یا بلوک های انتزاعی است که می بایست هنگام خرید به سایز و تعداد بلوک ها با توجه به سن کودک توجه نمود.
- بازی ریاضی یکی دیگر از بازیهایی است که کودک می‌تواند با شناسایی اعداد، شمارش و جمع و تفریق مهارت تمرکز، هوش منطقی و توانایی حل مسئله را افزایش دهد.
- پازل و شطرنج از قدیمی ترین بازی های طراحی شده برای کودکان و حتی بزرگسالان است که برای رشد حافظه، تفکر استراتژیک و تمرکز بسیار سودمند است. بازی های حافظه روشی سرگرم کننده برای پرورش ذهن و تمرکز بصری است و به عملکرد شناختی کودک کمک می‌کند.
- قصه گویی و داستان سرایی یکی دیگر از انواع بازی هایی است که کودک را وادار به تمرکز روی شخصیت ها و پردازش آن‌ها و نیز تعقیب وقایع مرتبط با آن‌ها می‌کند. در این روش شنوندگان قصه با همراهی کودک از طریق پرسش و یا ایجاد عکسی العمل می‌توانند او را تشویق به روایت ادامه داستان نمایند. قصه گویی یکی از راهکارهای مناسب برای بیان احساسات و عواطف کودک بوده و یکی از آسان ترین راه های افزایش تمرکز کودکان است.
بازی های سرگرم کننده و در عین حال کلاسیک کارتی سبب شفاف سازی مغز کودک شده و برای تقویت هوش و تمرکز آن‌ها بسیار مفید است؛ زیرا با توجه به کارت ها، کودکان مجبور هستند دستورالعمل های خواسته شده را با دقت دنبال نموده و در صدد تعامل با دیگران برآیند. هدف ار این بازی تقویت سیستم شناختی و آگاهی فضایی کودک در کنار بهبود مهارت تمرکز آن‌ها است.
