بازی برای رفع خجالت کودک
بازی برای رفع خجالت کودک، موضوعی است که امروزه خیلی به آن پرداخته می‌شود. شرم یا خجالت، یک احساس اجتماعی محسوب می‌شود که در روابط جمعی بعضی افراد دیده می‌شود. این احساس، یک حالت درونی است که از خود کمتر پنداشتن در برابر فرد دیگر نشأت می‌گیرد. در برخی موارد این احساس، دیگر حالات اجتماعی کودک را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. آمارها نشان می‌دهند که حدود ۱۵ درصد از نوزادان، ذاتاً با کم رویی و خجالتی بودن به دنیا می‌آیند. البته باید دانست خجالتی بودن کودک، تحت تأثیر تجربیات اجتماعی آن‌ها نیز می‌باشد.
اعتقاد بر این است که اکثر کودکان خجالتی به دلیل تعامل نادرست با والدین دچار کمرویی می‌شوند؛ بنابراین اگرچه نمی‌توان علت قطعی برای کمرویی کودک نام برد؛ اما می‌شود از راهکارهایی برای کمک به رفع این مشکل استفاده نمود که یکی از راهکارهای کارآمد و مناسب، بازی کردن است. بازی درمانی نوعی روان‌درمانی است که از آن برای ارزیابی و درمان چالش‌های روانی اجتماعی کودکان بهره گرفته می‌شود. در این مقاله به اینکه با بازی کردن چطور می‌توان به رفع خجالت کودک کمک نمود و این بازی‌ها چه هستند، پرداخته‌ایم.
فواید بازی برای رفع خجالت کودک
کمرویی یک بیماری رایج می‌باشد که کمتر به آن پرداخته شده است. همه افراد در موقعیت‌های اجتماعی جدید، دچار حس خجالت اما با شدت های مختلفی می شوند. در موارد شدیدتر، کودک خجالتی رشد اجتماعی مطلوب نخواهد داشت و همچنین یادگیری او محدود می‌شود. برای کمک به این ماجرا، می‌توان از بازی‌ها کمک گرفت. بازی درمانی یک روشی برای کمک به بچه‌ها است تا به جای روش‌های سنتی، با استفاده از اسباب‌بازی‌ها در هنگام بازی احساسات خود را نشان دهند و از این طریق آسیب‌ها درمان شده و شخصیتشان پرورش بیاید.
بازی کردن برای کودکان یک نوع زبان است، همان‌طور که بزرگ‌سالان به کمک نوشتن و یا زبان با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند، کودکان در حین بازی ترس‌ها، نیازها، علایق و نگرانی‌های خود را بیان خواهند کرد؛ بنابراین بازی ها به آن‌ها کمک می‌کند تا با اجسام، فکرهایی که در سر دارند را نشان دهند.
با این حال برخی افراد و کودکان دیگر به طور طبیعی بیشتر از دیگران حساس هستند و ترس و اضطراب‌هایشان نسبت به شرایط بیرون را با خجالت کشیدن نمایان می‌کنند. همان‌طور که می‌دانید، کودکان با مشاهده‌ی رفتارهای والدین خود همان رفتار ها را یاد می‌گیرند؛ پس اگر والدین خجالتی باشند، ممکن است به کودک خود خجالتی بودن را بیاموزند.
در خانه بازی برای کمک به کودکان خجالتی، از تکنیک‌هایی در بازی برای رفع خجالت کودک استفاده می‌شود. درواقع کودکان در بالونیا با انجام بازی‌های گروهی و تعامل با یکدیگر و با مربیان خود، مهارت‌های اجتماعی کسب می کنند؛ اما در درمان بیماری‌ها، تنها درمان کافی نیست، باید علت و ریشه آن بررسی شود تا پس از درمان، آن عوامل کنترل شوند. همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، در مواردی عامل اصلی ژنتیک است که بر روی شخصیت کودک تأثیر می‌گذارد.
همچنین روابط خانوادگی در این موضوع تأثیرگذار هستند. به طوری که کودکانی که در خانواده یا کنار بزرگ‌تر ها احساس امنیت نمی‌کنند و همچنین اگر والدین بیش از حد از کودک مراقبت کنند، این کودکان خجالتی می‌شوند. برخی از بچه ها نیز در چند سال اول فرایند رشدی خود، تعاملی نداشته‌اند که این موضوع نیز ممکن است موجب بروز خجالت شود. همان‌طور که می‌دانیم، در رفتار با کودکان باید بسیار محتاطانه عمل کرد. به عنوان مثال کودکانی که توسط والدین، معلم یا دوستان خود مورد انتقاد و آزار و تمسخر مداوم قرار می‌گیرند، بیشتر دچار این حالت خجالت‌زدگی می‌شوند. مختصر فوایدی از بازی‌درمانی برای کودک را می‌توان این‌گونه گفت که:
- مسئولیت پذیری بیشتری نسبت به رفتارشان می‌یابند
- احساس همدلی و احترام را در خود پرورش می‌دهند
- خودباوریشان پرورش می‌یابد تا به توانایی‌های خود اطمینان بیشتری داشته باشند
- مهارت‌های حل مشکلاتشان را بهتر تمرین و درک می کنند
- احساساتشان را درک کرده و به روشی درست شناسایی و ابراز می‌کنند
- به بهبود روابط اجتماعی خود پرداخته و مهارت‌های اجتماعی جدیدی را می‌آموزند
بازی برای رفع کودک را از چه سنی شروع کنیم؟
کمرویی و خجالت ترکیبی از حس‌های ترس و علاقه، تنش و لذت است که با علائمی مانند افزایش ضربان قلب، افزایش فشار خون و تعرق نمایان می‌شود. همچنین کمرویی را می‌توان از طریق نگاه های خیره و غیر مستقیم و یا رو به پایین، بی تحرکی و سکوت کودکان تشخیص داد و فرد خجالتی، معمولاً با صدای آرام و لرزان و کمی مردد صحبت می‌کنند. خجالت به نوعی اضطراب در موقعیت‌های اجتماعی و تمایل نداشتن به شرکت کردن در فعالیت های اجتماعی تعریف می‌شود. برای مثال کودکی که با کسی صحبت نمی‌کند، حتی وقتی که از او سؤالی پرسیده شود.
کودکی که در بازی‌ها و فعالیت‌های گروهی شرکت نمی‌کند و یا در مکان‌های عمومی مثل زمین بازی مدرسه، مگر با والدین یا دوستان نزدیک وارد نمی‌شود، دچار این بیماری است. اکثر کودکان در برخی موقعیت‌های اجتماعی دچار احساس خجالت می‌شوند، مانند شروع ارتباط با فردی جدید یا هنگام رفتن به پیش‌دبستانی. کم حرفی و محتاط بودن کودک نشانه‌ای از مشکل جدی نیست؛ اما اگر کمرویی باعث ایجاد ناراحتی در کودک شود و یا نتواند با اطرافیان خود ارتباط مناسبی برقرار کند و با همسالان خود هم‌بازی شود، مشکل ساز خواهد بود.
کودکان کم‌رو ممکن است در مراحل مختلف رشدی آسیب‌پذیرتر باشند. حس خجالت کودک از دوران طفولیت در او شکل می‌گیرد و با شناخت خود‌آگاه کودک، حساسیت اجتماعی در دو سالگی بیشتر می‌شود. کمرویی کودکان به صورت آگاهانه در سن ۴ یا ۵ سالگی است و در اوایل نوجوانی به اوج خودآگاهی می‌رسند.
پس اگر با چنین علائمی در کودک خود (معمولاً بین سنین ۲ تا ۵) مواجه شدید، بهتر است که هرچه زودتر به بازی برای رفع خجالت کودک بپردازید؛ زیرا همان‌طور که گفتیم، بازی برای کودک یک زبان است که از طریق آن می‌تواند حس‌هایی که تجربه می‌کند را بروز دهد و با تمرینات و تکنیک‌های پیشرفته، می‌توان در سنین کمتر به آن‌ها کمک شایانی نمود. برای کمک به درمان این بیماری، والدین هم نیز باید به بهبود رفتار کودک خود کمک کنند که در این‌باره به چند نکته مختصر اشاره می‌کنیم:
- به جای مقابله با کودک به او کمک کنید
- فعالیت های مورد علاقه کودک را دنبال نمایید
- صبور باشید و بر روی تعاملات آن تمرکز کنید
- در این مورد برخورد خیلی سختگیرانه و خشمگینانه ای نداشته باشید
- خودتان خجالت و کمرویی را کنار گذاشته و تعاملات و روابط خود را گسترش دهید
- موقع صحبت کردن کودک به سخنان او گوش دهید و حرف او را قطع نکنید. همچنین علاوه بر رعایت این موارد گفته شده، بهتر است به موارد دیگری که مربی بازی‌درمانی کودک به شما گفته است نیز عمل کنید.
بازی‌هایی برای رفع خجالت در کودکان
کودکان نمی‌توانند مهارت‌های شناختی و کلامی مثل احساس غم و اندوه خود را بیان کنند. بازی یک روش عملی است تا کودکان به کمک آن مسائلی را که برایشان سخت و ناراحت کننده است را بروز دهند. آن‌ها می‌توانند شخصیت‌هایی را خلق کنند و احساساتشان را به آن بیان نمایند. با توجه به روش‌هایی که در بازی‌هایی برای رفع خجالت در کودکان در نظر گرفته می‌شوند، درمانگر در حین بازی برای کمک به حل مشکل مداخله می‌کند و یا متوجه موضوعی می‌شود که کودک سعی دارد آن را برای شخصیت خیالی خود حل کند.
بازی‌درمانی به دو روش پایه، غیر دستوری (کودک محور) و دستوری وجود دارد. در روش بازی‌درمانی غیردستوری، اسباب‌بازی‌ها و ابزار‌هایی خلاقانه به کودکان داده می‌شوند و به آن‌ها اجازه می‌دهند به هر شکلی که دوست دارند آن‌ها را استفاده کنند. در روش دستوری درمانگر در طول جلسه بازی برای رفع خجالت کودک، بر اساس شناختی که از کودک یافته یا بازی‌هایی که به پیدا کردن راه‌حل کمک می‌کند، استفاده می‌کند. در ادامه به چند نمونه از بازی‌هایی برای رفع خجالت در کودکان اشاره شده است:
شن درمانی
این بازی به گونه‌ای است که کودک، می‌تواند در یک جعبه‌ای که از شن پر شده است، با اسباب بازی‌های کوچکی از انسان ها و حیوانات بازی کند. کارها و رفتارهایی که کودک در بازی انجام می‌دهد، بازتابی از زندگی و افکار اوست. در این حالت فرصتی برای حل درگیری‌های ذهنی و رسیدن به خود‌باوری را برای او فراهم می‌سازد.
کامل کردن یک داستان
این یک بازی گروهی است که یک نفر ابتدای یک داستان را تعریف می‌کند و از کودک خواسته می‌شود با ابزارها و اسباب بازی هایی که در اختیار دارد، آن داستان را ادامه دهد. حالا به همین روال ادامه داستان از کودکان دیگر شنیده می‌شود. به کمک این بازی کودکان می‌توانند حس‌های مختلفی را تصور و تجربه کنند.
تئاتر درمانی
تئاتر بازی فوق‌العاده‌ای است که اکثر افراد توانسته‌اند مهارت‌های کلامی خود را افزایش داده و کمرویی را کنار بگذارند. در این بازی لباس‌های مختلفی به کودک داده و از عروسک‌ها به عنوان تماشاچی استفاده می‌شود. نقش داده شده به کودک، می‌تواند از قبل تعیین شده باشد یا توسط خود او انتخاب شود و در حین بازی می‌توان از کودک خواست که سخنرانی کند، شعر و داستان بگوید. در نهایت دیده خواهد شد که کودک خودش را ابراز می‌کند.
خاطره درمانی
این بازی به گونه ای است که در آن کودکان به کمک تخیل یا بدون کمک تخیل یک خاطره را تعریف می‌کنند و احساسات خود را همراه تعریف خاطره، بروز می‌دهند. در این بازی دستوری به کودک داده نمی‌شود و داستان حول محور تفکرات و گفته‌های کودک گفته می‌شود و بازی بدین صورت انجام می‌شود.
تکمیل جملات
این بازی نوعی کلمه درمانی است که در آن برای کودکان یک سری جملات ناقص خوانده می‌شود و آن‌ها باید حدس بزنند که در جای خالی، چه کلمات و جملاتی را به‌کار ببرند. جاهای خالی می‌توانند متغیر باشند و در ابتدا، وسط یا آخر جمله قرار بگیرند. به‌عنوان مثال این جمله گفته می‌شود که هر کسی که دوست دارد موفق شود باید…؛ و کودک بر اساس تفکرات خود آن را پر می‌کند.
جمع‌بندی
در ابتدای این مقاله به بررسی خجالت و ریشه‌های آن پرداختیم. فهمیدیم خجالت یک احساس درونی است که ریشه در کودکی فرد دارد. در ادامه به توضیحاتی به نحوه بازی برای رفع خجالت کودک و تأثیرات و فواید آن برای کودک گفته شد. به‌صورت کلی دانستیم که خجالت می‌تواند ریشه در تربیت و محیط و ژنتیک کودک داشته باشد و بازی‌هایی برای این موضوع طراحی شده‌اند که به کمک آن اجازه بروز فردیت و ابراز وجود به کودکان داده می‌شود. از این طریق می‌توانید به رفع خجالت کودکان کمک کنید و از رنجی که در این حالت تجربه می‌کنند، بکاهید.
در نهایت چند بازی به عنوان مثال برای شما آورده شد که تا حدودی با این شیوه آشنا شوید. شما می‌توانید برای انجام این کار به صورت اصولی و رفع آن به صورت ریشه‌ای به مراکز مخصوصی مراجعه کنید و راهکارهایی را حتی برای محیط اطراف و طرز برخورد درست با این کودکان کم‌رو و خجالتی دریافت نمایید و آینده کودک خود را نجات دهید. بالونیا در این مسیر آماده خدمت‌رسانی به شما و کودک دلبندتان است.
