بازی برای رفع خجالت کودک، موضوعی است که امروزه خیلی به آن پرداخته می‌شود. شرم یا خجالت، یک احساس اجتماعی محسوب می‌شود که در روابط جمعی بعضی افراد دیده می‌شود. این احساس، یک حالت درونی است که از خود کمتر پنداشتن در برابر فرد دیگر نشأت می‌گیرد. در برخی موارد این احساس، دیگر حالات اجتماعی کودک را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. آمارها نشان می‌دهند که حدود ۱۵ درصد از نوزادان، ذاتاً با کم رویی و خجالتی بودن به دنیا می‌آیند. البته باید دانست خجالتی بودن کودک، تحت تأثیر تجربیات اجتماعی آنها نیز می‌باشد.
اعتقاد بر این است که اکثر کودکان خجالتی به دلیل تعامل نادرست با والدین دچار کمرویی می‌شوند؛ بنابراین اگرچه نمی‌توان علت قطعی برای کمرویی کودک نام برد؛ اما می‌شود از راهکارهایی برای کمک به رفع این مشکل استفاده نمود که یکی از راهکارهای کارآمد و مناسب، بازی کردن است. بازی درمانی نوعی روان‌درمانی است که از آن برای ارزیابی و درمان چالش‌های روانی اجتماعی کودکان بهره گرفته می‌شود. در این مقاله به اینکه با بازی کردن چطور می‌توان به رفع خجالت کودک کمک نمود و این بازی‌ها چه هستند، پرداخته‌ایم.
فواید بازی درمانی برای کودکان خجالتی
کمرویی یک بیماری رایج می‌باشد که کمتر به آن پرداخته شده است. همه افراد در موقعیت‌های اجتماعی جدید، دچار حس خجالت اما با شدت‌های مختلفی می‌شوند. در موارد شدیدتر، کودک خجالتی رشد اجتماعی مطلوب نخواهد داشت و همچنین یادگیری او محدود می‌شود. می‌توان از بازی هایی برای درمان کمرویی کودکان کمک گرفت. بازی درمانی یک روشی برای کمک به بچه‌ها است تا به جای روش‌های سنتی، با استفاده از اسباب‌بازی‌ها در هنگام بازی احساسات خود را نشان دهند و از این طریق آسیب‌ها درمان شده و شخصیتشان پرورش بیاید.
بازی کردن برای کودکان یک نوع زبان است، همان‌طور که بزرگ‌سالان به کمک نوشتن و یا زبان با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند، کودکان در حین بازی ترس‌ها، نیازها، علایق و نگرانی‌های خود را بیان خواهند کرد؛ بنابراین بازی‌ها به آنها کمک می‌کند تا با اجسام، فکرهایی که در سر دارند را نشان دهند.
با این حال برخی افراد و کودکان دیگر به طور طبیعی بیشتر از دیگران حساس هستند و ترس و اضطراب‌هایشان نسبت به شرایط بیرون را با خجالت کشیدن نمایان می‌کنند. همان‌طور که می‌دانید، کودکان با مشاهده‌ی رفتارهای والدین خود همان رفتارها را یاد می‌گیرند؛ پس اگر والدین خجالتی باشند، ممکن است به کودک خود خجالتی بودن را بیاموزند.
در خانه بازی برای کمک به کودکان خجالتی، از تکنیک‌هایی در بازی برای رفع خجالت کودک استفاده می‌شود. درواقع کودکان در بالونیا با انجام بازی‌های گروهی و تعامل با یکدیگر و با مربیان خود، مهارت‌های اجتماعی کسب می‌کنند؛ اما در درمان بیماری‌ها، تنها درمان کافی نیست، باید علت و ریشه آن بررسی شود تا پس از درمان، آن عوامل کنترل شوند. همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، در مواردی عامل اصلی ژنتیک است که بر روی شخصیت کودک تأثیر می‌گذارد.
همچنین روابط خانوادگی در این موضوع تأثیرگذار هستند. به‌طوری‌که کودکانی که در خانواده یا کنار بزرگ‌ترها احساس امنیت نمی‌کنند و همچنین اگر والدین بیش از حد از کودک مراقبت کنند، این کودکان خجالتی می‌شوند. برخی از بچه‌ها نیز در چند سال اول فرایند رشدی خود، تعاملی نداشته‌اند که این موضوع نیز ممکن است موجب بروز خجالت شود. همان‌طور که می‌دانیم، در رفتار با کودکان باید بسیار محتاطانه عمل کرد. به‌عنوان‌مثال کودکانی که توسط والدین، معلم یا دوستان خود مورد انتقاد و آزار و تمسخر مداوم قرار می‌گیرند، بیشتر دچار این حالت خجالت‌زدگی می‌شوند. مختصر از فواید بازی هایی برای درمان کمرویی کودکان می‌توان گفت:
- مسئولیت‌پذیری بیشتری نسبت به رفتارشان می‌یابند
- احساس همدلی و احترام را در خود پرورش می‌دهند
- خودباوری‌شان پرورش می‌یابد تا به توانایی‌های خود اطمینان بیشتری داشته باشند
- مهارت‌های حل مشکلاتشان را بهتر تمرین و درک می‌کنند
- احساساتشان را درک کرده و به روشی درست شناسایی و ابراز می‌کنند
- به بهبود روابط اجتماعی خود پرداخته و مهارت‌های اجتماعی جدیدی را می‌آموزند
بازی برای درمان کمرویی کودکان را از چه سنی شروع کنیم؟
کمرویی و خجالت ترکیبی از حس‌های ترس و علاقه، تنش و لذت است که با علائمی مانند افزایش ضربان قلب، افزایش فشار خون و تعرق نمایان می‌شود. همچنین کمرویی را می‌توان از طریق نگاه‌های خیره و غیر مستقیم و یا رو به پایین، بی‌تحرکی و سکوت کودکان تشخیص داد و فرد خجالتی، معمولاً با صدای آرام و لرزان و کمی مردد صحبت می‌کنند. خجالت به‌نوعی اضطراب در موقعیت‌های اجتماعی و تمایل نداشتن به شرکت کردن در فعالیت‌های اجتماعی تعریف می‌شود. برای مثال کودکی که با کسی صحبت نمی‌کند، حتی وقتی که از او سؤالی پرسیده شود.
کودکی که در بازی‌ها و فعالیت‌های گروهی شرکت نمی‌کند و یا در مکان‌های عمومی مثل زمین بازی مدرسه، مگر با والدین یا دوستان نزدیک وارد نمی‌شود، دچار این بیماری است. اکثر کودکان در برخی موقعیت‌های اجتماعی دچار احساس خجالت می‌شوند، مانند شروع ارتباط با فردی جدید یا هنگام رفتن به پیش‌دبستانی. کم حرفی و محتاط بودن کودک نشانه‌ای از مشکل جدی نیست؛ اما اگر کمرویی باعث ایجاد ناراحتی در کودک شود و یا نتواند با اطرافیان خود ارتباط مناسبی برقرار کند و با همسالان خود هم‌بازی شود، مشکل‌ساز خواهد بود.
کودکان کم‌رو ممکن است در مراحل مختلف رشدی آسیب‌پذیرتر باشند. حس خجالت کودک از دوران طفولیت در او شکل می‌گیرد و با شناخت خودآگاه کودک، حساسیت اجتماعی در دوسالگی بیشتر می‌شود. کمرویی کودکان به صورت آگاهانه در سن ۴ یا ۵ سالگی است و در اوایل نوجوانی به اوج خودآگاهی می‌رسند.
پس اگر با چنین علائمی در کودک خود (معمولاً بین سنین ۲ تا ۵) مواجه شدید، بهتر است که هرچه زودتر به بازی هایی برای درمان کمرویی کودکان بپردازید؛ زیرا همان‌طور که گفتیم، بازی برای کودک یک زبان است که از طریق آن می‌تواند حس‌هایی که تجربه می‌کند را بروز دهد و با تمرینات و تکنیک‌های پیشرفته، می‌توان در سنین کمتر به آنها کمک شایانی نمود. برای کمک به درمان این بیماری، والدین هم نیز باید به بهبود رفتار کودک خود کمک کنند که در این باره به چند نکته مختصر اشاره می‌کنیم:
- به جای مقابله با کودک به او کمک کنید
- فعالیت‌های مورد علاقه کودک را دنبال نمایید
- صبور باشید و بر روی تعاملات آن تمرکز کنید
- در این مورد برخورد خیلی سخت‌گیرانه و خشمگینانه‌ای نداشته باشید
- خودتان خجالت و کمرویی را کنار گذاشته و تعاملات و روابط خود را گسترش دهید
- موقع صحبت کردن کودک به سخنان او گوش دهید و حرف او را قطع نکنید. همچنین علاوه بر رعایت این موارد گفته شده، بهتر است به موارد دیگری که مربی بازی‌درمانی کودک به شما گفته است نیز عمل کنید.
معرفی بازی هایی برای درمان کمرویی کودکان
کودکان نمی‌توانند مهارت‌های شناختی و کلامی مثل احساس غم و اندوه خود را بیان کنند. انجام بازی هایی برای درمان کمرویی کودکان یک روش عملی است تا کودکان به کمک آن مسائلی را که برایشان سخت و ناراحت‌کننده است را بروز دهند. آنها می‌توانند شخصیت‌هایی را خلق کنند و احساساتشان را به آن بیان نمایند. با توجه به روش‌هایی که در بازی‌هایی برای رفع خجالت در کودکان در نظر گرفته می‌شوند، درمانگر در حین بازی برای کمک به حل مشکل مداخله می‌کند و یا متوجه موضوعی می‌شود که کودک سعی دارد آن را برای شخصیت خیالی خود حل کند.
بازی‌درمانی به دو روش پایه، غیردستوری (کودک محور) و دستوری وجود دارد. در روش بازی‌درمانی غیردستوری، اسباب‌بازی‌ها و ابزارهایی خلاقانه به کودکان داده می‌شوند و به آنها اجازه می‌دهند به هر شکلی که دوست دارند آنها را استفاده کنند. در روش دستوری درمانگر در طول جلسه بازی برای رفع خجالت کودک، بر اساس شناختی که از کودک یافته یا بازی‌هایی که به پیدا کردن راه‌حل کمک می‌کند، استفاده می‌کند. در ادامه به چند نمونه از بازی‌هایی برای رفع خجالت در کودکان اشاره شده است:
شن درمانی
این بازی به گونه‌ای است که کودک، می‌تواند در یک جعبه‌ای که از شن پر شده است، با اسباب بازی‌های کوچکی از انسان‌ها و حیوانات بازی کند. کارها و رفتارهایی که کودک در بازی انجام می‌دهد، بازتابی از زندگی و افکار اوست. در این حالت فرصتی برای حل درگیری‌های ذهنی و رسیدن به خودباوری را برای او فراهم می‌سازد.
کامل کردن یک داستان
این یک بازی گروهی است که یک نفر ابتدای یک داستان را تعریف می‌کند و از کودک خواسته می‌شود با ابزارها و اسباب بازی‌هایی که در اختیار دارد، آن داستان را ادامه دهد. حالا به همین روال ادامه داستان از کودکان دیگر شنیده می‌شود. به کمک این بازی کودکان می‌توانند حس‌های مختلفی را تصور و تجربه کنند.
تئاتر درمانی
تئاتر بازی فوق‌العاده‌ای است که اکثر افراد توانسته‌اند مهارت‌های کلامی خود را افزایش داده و کمرویی را کنار بگذارند. در این بازی لباس‌های مختلفی به کودک داده و از عروسک‌ها به عنوان تماشاچی استفاده می‌شود. نقش داده شده به کودک، می‌تواند از قبل تعیین شده باشد یا توسط خود او انتخاب شود و در حین بازی می‌توان از کودک خواست که سخنرانی کند، شعر و داستان بگوید. در نهایت دیده خواهد شد که کودک خودش را ابراز می‌کند.
خاطره درمانی
این بازی به‌گونه‌ای است که در آن کودکان به کمک تخیل یا بدون کمک تخیل یک خاطره را تعریف می‌کنند و احساسات خود را همراه تعریف خاطره، بروز می‌دهند. در این بازی دستوری به کودک داده نمی‌شود و داستان حول محور تفکرات و گفته‌های کودک گفته می‌شود و بازی بدین صورت انجام می‌شود.
تکمیل جملات
این بازی نوعی کلمه درمانی است که در آن برای کودکان یک سری جملات ناقص خوانده می‌شود و آنها باید حدس بزنند که در جای خالی، چه کلمات و جملاتی را به‌کار ببرند. جاهای خالی می‌توانند متغیر باشند و در ابتدا، وسط یا آخر جمله قرار بگیرند. به‌عنوان مثال این جمله گفته می‌شود که هر کسی که دوست دارد موفق شود باید…؛ و کودک بر اساس تفکرات خود آن را پر می‌کند.
بازی پانتومیم
در این بازی شما و کودکان باید با استفاده از زبان بدن و حرکات نمایشی، منظور خاصی را به یکدیگر انتقال می‌دهید؛ پانتومیم درواقع یکی از مؤثرترین بازی درمانی برای کودکان خجالتی است که به خوبی کودک را وادار به بروز احساسات خود می‌کند. بدین ترتیب شما و کودک می‌توانید زبانی فراتر از زبان کلامی برای برقراری ارتباط داشته باشید و کودک امنیت بیشتری برای ایجاد ارتباط احساس کند. بدین ترتیب کودک بدون ترس، شرم یا خجالت و با روش‌های خلاقانه، ذهنیت خود را برای دیگران به تصویر خواهد کشید.
بازی گزارشگری فوتبال
اگر قصد دارید کمرویی کودک خود را به طور سریع از بین ببرید و در عوض مهارت‌های حسی کودک را تا حدود زیادی افزایش بدهید، گزارشگری فوتبال یکی از بازی هایی برای درمان کمرویی کودکان است که می‌تواند بهترین راه‌حل برای شما باشد. بدین ترتیب ابتدا کودک را به طور کامل با نحوه انجام گزارشگری فوتبال آشنا کرده و سپس قسمتی از یک مسابقه فوتبال را از قبل آماده کنید. سپس مسابقه فوتبال را با کودک مشاهده کرده و در پایان از او بخواهید آنچه دیده است مجدداً هنگام تماشای مسابقه تکرار کند.
بازی تقلید
در این بازی لازم است که از قبل متن‌هایی از مصاحبه‌ها و برنامه‌های تلویزیون و رادیو آماده کرده و در اختیار کودکان قرار دهید. در ادامه از کودکان بخواهید که نهایت تلاش خود را برای افزایش تسلط و بی‌اشتباه خواهند از روی متن‌ها به کار بگیرند. درنهایت بازیکنی که اشتباه کمتری داشت برنده است؛ با انجام این بازی می‌توانید دایره کلمات کودکان خود را گسترش داده و به دنبال آن طرز بیان جملات را با تسلط و بدون خجالت به آنها آموزش خواهید داد. بدین ترتیب کودک با اعتماد به نفس بیشتری در اجتماعات صحبت خواهد کرد.
بازی مصاحبه تلویزیونی
این بازی می‌تواند مؤثرترین بازی برای رفع خجالت کودکان باشد و فرصتی مناسب برای آموزش مهارت‌های فردی، اجتماعی و اطلاعات عمومی به کودکان است که می‌توانید مطابق با اهداف خود، ایده‌هایی خلاقانه در آن اجرا کنید. بدین ترتیب یک بازیکن به عنوان فیلم‌بردار و بازیکن دیگر به عنوان خبرنگار از سایر کودکان درباره موضوعات مختلف سؤال پرسیده و جواب‌های داده شده را تحلیل می‌کند. بدین ترتیب فرصتی برای بیان نظریات فکری در اختیار کودک قرار گرفته و کودک می‌تواند کمرویی و خجالت خود را کنترل کند.
بازی خنداندن
بازی خنداندن از جمله بازی‌هایی برای درمان کمرویی کودکان است که می‌تواند برای آنها بسیار هیجان‌انگیز و سرگرم‌کننده باشد. در این بازی کودکان باید به ترتیب سعی کنند بقیه بازیکنان را بخندانند و سایر بازیکنان باید در برابر خندیدن مقاومت کنند. شما می‌توانید برای مدت زمانی که افراد در برابر خندیدن مقاومت می‌کنند از زمان‌سنج استفاده کنید و درنهایت فردی برنده است که در کوتاه‌ترین زمان افراد را خندانده است. بدین ترتیب کودک بدون خجالت از روش‌هایی مهیج و باانگیزه برنده شدن برای خنداندن دیگران تلاش کرده و مطمئن می‌شود که برای انجام حرکات بچگانه مورد قضاوت قرار نخواهد گرفت.
بازی پرسش و پاسخ
این بازی نیز از دیگر فرصت‌های از بین بردن خجالت کودکان و مهارت‌آموزی به آن‌هاست؛ بدین ترتیب می‌توانید از گروهی از کودکان سؤال‌های مختلفی برای بررسی مهارت‌های فردی و اجتماعی و اطلاعات عمومی بپرسید و پاسخ آنها را مورد بررسی قرار دهید. برای افزایش تأثیر می‌توانید به طور فعال سایر بازیکنان را برای راستی آزمایی پاسخ‌ها، مشارکت دهید. بدین ترتیب کودکان در دفعات بعدی بازی، انگیزه بیشتری برای بیان پاسخ سریع و برنده شدن خواهند داشت و خجالت و کمرویی آنها نیز به تدریج از بین خواهد رفت.
بازی تصاویر
در بازی تصویر لازم است تصاویر یا نقاشی‌هایی با موضوعات مختلف تهیه کرده و با نمایش هر تصویر از کودک بخواهید بر اساس آن داستانی تعریف کنید. این بازی علاوه بر درمان خجالت و کمرویی، نقش بسزایی در افزایش قوه تخیل کودکان ایفا خواهد کرد. در این شرایط با نشان دادن اشتیاق برای شنیدن ادامه داستان‌های کودک و همچنین تشویق و تحسین داستان‌های او، به کودک انگیزه پرورش خلاقیت در داستان سرایی را خواهید داد. درنهایت کودک به توانایی‌های خود اعتماد کرده و بر خجالت خود غلبه خواهد کرد.
برج هیجان
برج هیجان از دیگر بازی‌های گروهی برای رفع کمرویی و خجالت کودکان است که لحظات هیجان‌انگیز و لذت بخشی را برای کودکان رقم می‌زد. این بازی را می‌توانید با سایر بازی‌ها و ایده‌های خلاقانه ترکیب کرده و زمینه رشد سایر مهارت‌ها را نیز برای کودکان خجالتی فراهم کنید. به عنوان مثال کودکان می‌توانند با کشیدن هر قطعه از برج هیجان، سؤالی از سایر کودکان بپرسند تا امکان تعامل بیشتر نیز برای آنها فراهم شود. درنهایت می‌توانید برج هیجان را به عضوی ثابت برای دورهمی کودکان تبدیل کنید تا ضمن یادگیری مهارت همکاری و تمرکز، کودکان توانایی غلبه بر کمرویی خود را نیز کسب کنند.
بازی مکعب شخصیتی
در این بازی از مکعب‌های کاغذی بسازید و روی هر ضلع از مکعب سؤالی درباره شخصیت فردی کودکان بپرسید؛ در ادامه مکعب‌ها را میان کودکان تقسیم کرده و از آنها بخواهید متناسب با ویژگی‌های شخصیتی خود به سؤالات پاسخ دهند. در ادامه مکعب‌ها را جمع‌آوری کرده و مجدداً میان کودکان تقسیم کنید. در ادامه از کودکان بخواهید مطابق با ویژگی‌های شخصیتی روی مکعب‌ها، مشخص کنند که هر مکعب متعلق به کیست. بدین ترتیب زمینه آشنایی کودکان و برقراری ارتباط دوستانه برای آنها فراهم خواهد شد و کودک بدون خجالت با همسالان خود تعامل خواهد داشت.
بازی طناب کشی
مسابقه طناب کشی یکی از بهترین بازی‌های درمانی برای کودکان خجالتی است که کودکان را در یک کار تیمی مشارکت داده و زمینه تعامل با سایر کودکان را برای آنها فراهم می‌کند. درنهایت آنها اهمیت همکاری و تلاش را درک کرده و سعی می‌کنند تمام کاری که از دستشان برمی‌آید را برای پیروزی تیم خود به کار بگیرند. درنهایت در صورت پیروزی به قدرت خود برای دفعات بعدی بازی اعتماد خواهد کرد و در صورت عدم پیروزی نیز انگیزه تلاش بیشتر برای آنها ایجاد خواهد شد.
بازی “کدام غلط است؟”
برای درمان خجالت کودکان می‌توانید این بازی را در گروه‌های چند نفره انجام دهید؛ بدین ترتیب کودکانی را که شناخت نسبی از یکدیگر دارند را وارد بازی کرده و در ابتدا اطلاعاتی را در اختیار آنها قرار دهید. در ادامه از هر کودک بخواهید 3 جمله از میان جملات بیان شده عنوان کند و بقیه کودکان باید تشخیص دهند که کدام جمله غلط و بقیه جملات درست هستند. این بازی نیز از جمله فعالیت‌هایی است که میزان تعامل و شناخت کودکان از یکدیگر را افزایش داده و امکان برقراری ارتباط بدون خجالت را برای آنها فراهم خواهد کرد.
بازی شبیه خودت را پیدا کن
برای انجام این بازی ابتدا از کودکان را به دو گروه تقسیم کرده و به صورت نیم دایره بنشانید؛ در ادامه از هر گروه یک کودک را به نمایندگی انتخاب کرده و کارت‌ها را به آنها بدهید. در ادامه از نمایندگان بخواهید که از اعضای دو گروه درباره داشتن یا نداشتن هر ویژگی سؤال کنند. درنهایت گروهی برنده است که افراد بیشتری را با ویژگی‌های یکسان شناسایی کند؛ بنابراین کودکان بدون خجالت و باانگیزه برنده شدن تیم، مهارت‌های ارتباطی خود را به کار می‌گیرند و درنهایت کمرویی و خجالت آنها از بین خواهد رفت.
جمع‌بندی
در ابتدای این مقاله به بررسی خجالت و ریشه‌های آن پرداختیم. فهمیدیم خجالت یک احساس درونی است که ریشه در کودکی فرد دارد. در ادامه بازی هایی برای درمان کمرویی کودکان معرفی کردیم. به‌صورت کلی دانستیم که خجالت می‌تواند ریشه در تربیت و محیط و ژنتیک کودک داشته باشد و بازی‌هایی برای این موضوع طراحی شده‌اند که به کمک آن اجازه بروز فردیت و ابراز وجود به کودکان داده می‌شود. از این طریق می‌توانید به رفع خجالت کودکان کمک کنید و از رنجی که در این حالت تجربه می‌کنند، بکاهید.
در نهایت چند بازی به عنوان مثال برای شما آورده شد که تا حدودی با این شیوه آشنا شوید. شما می‌توانید برای انجام این کار به صورت اصولی و رفع آن به صورت ریشه‌ای به مراکز مخصوصی مراجعه کنید و راهکارهایی را حتی برای محیط اطراف و طرز برخورد درست با این کودکان کم‌رو و خجالتی دریافت نمایید و آینده کودک خود را نجات دهید. بالونیا در این مسیر آماده خدمت‌رسانی به شما و کودک دلبندتان است.
