تربیت فرزند یکی از سخت ترین و رضایت بخش ترین کارهای دنیاست. شاید کمترین احساس آمادگی را برای آن داشته باشید اما تربیت و آموزش از وظایف اصلی والدین است. در این مقاله به چند نکته تربیتی که به شما والدین کمک می کند تا هدف و وظیفه خود را به درستی انجام دهید پرداخته ایم. فرزندان موهبت های الهی هستند که نزد والدین به امانت گذاشته می شوند. خانواده به‌عنوان اولین و مهمترین نهادی که کودک از ابتدای تولد با آن‌ها سرو کار دارد، مسئولیت سنگینی در قبال امور تربیتی و بنیاد نهادن ارزش های اصولی و اخلاقی در آن‌ها دارند. اگرچه عوامل مختلف زیادی همچون فاکتور های محیطی نیز می‌تواند در امو تربیتی فرزندان نقش داشته باشند، لیکن یک خانواده سالم در سایه پایبندی به ارزشهای اصولی خود می‌تواند بسیاری از این آثار را کمرنگ و ویا حتی محو نمایند بنابرین در این مطلب سعی کردیم تا به مهمترین نکات تربیتی کودک بپردازیم پس تا انتهای این مطلب با ما همراه باشید.
نکات کلیدی در روانشناسی تربیتی کودک
الگوهای رفتاری و نوع ارتباطات اعضای خانواده نسبت به هم می‌تواند اولین مربی کودک در زمینه شناخت شخصیت خود و دنیای پیرامونش باشد. در واقع این شناخت می‌تواند به عنوان اولین فیلتر کودک و اشل مقایسه‌ای او برای درک سایر امور و روابط آتی وی با رویدادها و سایر افراد به کار آید. هر خانواده‌ای به فراخور میزان آگاهی و بهره‌مندی از علوم روانشناسی نکاتی را برای تربیت فرزندان خود در نظر می‌گیرد؛ اما مهمترین نکات تربیتی کودک که به‌طور عمومی می‌توان برشمرد، مواردی است که در زیر به آن اشاره می‌شود. رعایت دقیق آن‌ها می‌تواند شاخصه‌های رفتاری وی را هدف قرار داده و از او انسان بهتر و کامل‌تری بسازد.
الگوی فرزندتان باشید
اولین برخوردهای کودک در خانه شکل می گیرد. والدین اولین افرادی هستند که کودک با آن ها ارتباط برقرار می کند. رفتار والدین نقش مهمی در تربیت آن ها ایفا می کند. در نتیجه در سنین ابتدایی کودک با مشاهده والدین نحوه ی برخورد و رفتار با مسائل را فرا می گیرد. هرچه سن کودک کمتر باشد الگوبرداری بیشتر است. اگر می خواهید وظیفه فرزندپروری خود را به نحو صحیح به انجام برسانید به سوال زیر فکر کنید: آیا می خواهید کودک شما هنگام عصبانیت مانند شما رفتار کند؟ فرزندتان دائماً شما را تحت نظر دارد. مطالعات نشان داده است كه كودكان پرخاشگر معمولاً الگوی پرخاشگری در خانه هستند. ویژگی هایی را که می خواهید در فرزندان خود مشاهده کنید الگو قرار دهید و آن ها را در رفتار خود بروز دهید. احترام، دوستی، صداقت، مهربانی، صبر اینها همان خصوصیاتی است که کودک در جمع دوستان و خانواده اش می اموزد. خانه کودک و مهد کودک فرزندتان محل اموزش و تعلیم اوست.
ایجاد الگوهای عملی
مشاهده یکی از مهمترین ابزارهای شناخت هر انسانی است. برخورداری از موهبت دیدن و شنیدن در بدو تولد یکی از قدرتمندترین امکانات ارتباطی و نکات تربیت فرزند نسبت به محیط پیرامون او است. کودک با شنیدن صدای مادر آرامش یافته و با مشاهده حرکات او و سایر افراد در کنار خود به شناخت کامل‌تری می‌رسد. فرزندان با مشاهده رفتار و برخورد اطرافیان نسبت به خود و سایرین و واکنش آن‌ها در مقابل جریانات و رویدادهای زندگی، به‌طور ناخودآگاه مدل و الگوی رفتاری خاصی در ذهنشان نقش می‌بندد که می‌تواند تا پایان عمر با آن‌ها بماند.
هرگز نمی‌توان نکات تربیتی کودک را نادیده گرفت و کودکی را تنها با دلیل و منطق مجاب به رعایت موارد مورد انتظار نمود. در واقع باید توجه کرد، ایجاد الگوی عملی بدان معناست که پیش از اینکه از کودک توقع رعایت و یا انجام کاری را داشته باشیم خود فاعل به آن باشیم. در حقیقت مصداق کاملی از این گفته ارزشمند که دو صد گفته چو نیم کردار نیست.
پرهیز از جملات نسنجیده
معمولا ضربه هایی که نشانی از خود بر جای نمی گذارند از ضربه هایی که جایش باقی می ماند دردناک تر است. به هیچ عنوان با جملات و حرف ها کودک خود را تخریب نکنید. از جملاتی مانند: چه کار احمقانه ای انجام دادی!درست عین داداش کوچیکترت رفتار میکنی! پرهیز کنید. این جملات درست مثل ضربات فیزیکیست و چه بسا بیشتر باعث آسیب می شود. کلمات خود را با دقت انتخاب کنید و دلسوز باشید. زمانی که از دست او عصبانی می شوید و یا کار اشتباهی انجام می دهد. به او یادآوری کنید که همه انسان ها اشتباه می کنند. به او اطمینان دهید که شما هنوز هم او را دوست دارید، حتی وقتی رفتار او را دوست ندارید. رفتارهای خودخواهانه خود را کنار بگذارید. بدون انتظار پاداش، کارهای را برای افراد دیگر انجام دهید. تشکر کردن و سپاسگزار بودن را در رفتار خود بازتاب دهید. مهمتر از همه، با فرزندان خود همان گونه رفتار کنید که انتظار دارید دیگران با شما رفتار کنند.
اعطای مسئولیت
والدین می‌توانند با در نظر گرفتن نکات تربیت فرزند توانایی‌های کودکان آن‌ها را در بسیاری از امور سهیم نمایند. کودک از این طریق می‌تواند ضمن گرفتن توجه از افراد مهم زندگی خود، احساس بهتری نسبت به خویشتن داشته باشد. افزایش اعتماد به نفس و خودآگاهی از دیگر دستاوردهایی است که با سپردن مسئولیت به کودکان حاصل می‌شود. از این روش می‌توان نه تنها در خانه بلکه در بسیاری از اجتماعات نظیر مهمانی‌ها و حتی مهدها و مدارس نیز بهره‌مند شد.
کودک با قبول مسئولیت، خود را فرد مهمی پنداشته و در صدد بکارگیری تمام توان خود برای انجام دادن آن کار بر خواهد آمد. در این راستا توانمندی های او افزایش یافته و به مهارت حل مسئله دست می‌یابد. کودکان گاهی با بکار گیری خلاقیت خود اطرافیان را به تعجب وا می‌دارند. البته باید توجه داشت هرگز از کودکان کاری خارج از توان و مسئولیت آن‌ها خواسته نشود؛ زیرا می‌تواند کاملاً نتیجه معکوسی داشته باشد. مسئولیت پذیری و پذیرفتن تبعات ناشی از اعمال و انتخاب‌های شخصی از جمله مهمترین تأثیراتی است که در این نکته تربیتی نهفته است.
درک استعدادها و شخصیت کودک
فرزندان مانند باغ گلی می مانند که هرکدام از آن‌ها دارای استعداد و توانایی مختص خود هستند. شناسایی این استعدادها با توجه به شخصیت و روحیات فرزندان در آینده آن‌ها تأثیر یسزایی خواهد داشت. این شناسایی از دیگر وظایف مهم والدین نسبت به فرزندان می‌باشد. صحبت کردن با کودکان و دریافت داده هایی از میزان علاقمندی آن‌ها به یک موضوع خاص می‌تواند در رشد استعدادهای فرزندان کمک شایانی نماید. توجه به این نکته که عدم موفقیت والدین در رسیدن به علاقمندی خود و هدایت فرزندان به مسیری که والدین از دستیابی به آن اهداف در دوران کودکی خود باز مانده‌اند، می‌تواند آسیب جبران‌ناپذیری در فرزندان ایجاد نماید. با شناخت روحیات کودکان و ایجاد فضایی مناسب جهت پرورش استعداد و پردازش علاقمندی فرزندان، می‌توان رسیدن به اهداف در جهت علاقمندی ایشان تسریع ایجاد کرد.
بازی با فرزند
نقش بازی در تربیت کودک یکی از نکات تربیت فرزند است که روانشناسان بسیاری بر آن تأکید دارند. بازی وسیله است برای آموزش و خود ابرازی کودک. بازی برای کودک تنها سرگرمی محسوب نمی‌شود. در واقع تمام دنیای کودکان در بازی خلاصه می‌شود. با مشاهده بازی آن‌ها می‌توان پی به دنیای درونی آن‌ها نیز برد. از این طریق همچنین می‌توان نسبت به القا و آموزش بسیاری از مفاهیم، حتی پیچیده ترین آن‌ها به کودک اقدام نمود. نقش بازی در رشد عاطفی کودکان را نباید دست‌کم گرفت. والدین آگاه و مربیان کارآزموده در خانه بازی کودک در تهران و سایر نقاط دنیا با درنظر گرفتن اهمیت بازی، سعی می‌کنند هدفمندانه اقدام به طراحی انواع بازی ها برای آن‌ها نموده و با مشارکت در این بازی ها خود را هر چه بیشتر به دنیای کودک نزدیک کنند. شناخت کودک حین بازی به آن‌ها کمک می‌کند که نسبت به اصلاح یا تقویت نقاط ضعف و قوت آن‌ها اقدامات مؤثری انجام دهند. انتخاب نوع بازی را در اختیار کودک قرار دهید. برای او قوانین پیچیده ای در بازی وضع نکنید. خود را در جریان بازی قرار دهید تا برای هر دو طرف لذت بخش باشد.
توجه عاطفی
این موضوع به عنوان یکی از نکات تربیتی کودک مهمترین عامل برای نزدیکی انسان ها به یکدیگر به شمار می‌رود. اولین بارقه های محبت کردن در کانون گرم خانواده شکل می‌گیرد. جایی که کودکان با دریافت محبت از سوی والدین واکنش نشان داده و تأثیر مثبت آن در فعالیت‌های اجتماعی و رشد عاطفی کودک بروزخواهد کرد. لمس کردن، نوازش، بوسیدن، در آغوش گرفتن و استفاده از کلمات محبت آمیز و به کار بردن پسوند جانم «و» عزیزم هنگام به کار بردن نام فرزند، از جمله تظاهرات عاطفی است که کودک به خوبی قادر به درک آن است. نقش بازی در رشد عاطفی کودکان در این میان سهم زیادی در ایجاد احساس مثبت و برخورداری از توجه عاطفی افراد مهم زندگی کودک دارد. همراهی با فرزندان حین انجام فعالیت‌های آنان مانند کتاب خوانی، قصه گویی، انجام تکالیف و شنیدن سخنان آنان می‌تواند در تأمین توجه عاطفی کودکان نقش بسزایی داشته باشد.
گوش کردن به فرزندان
فرزندان نیز مانند بزرگسالان دارای عواطف، احساسات و واکنش هایی نسبت به رویدادهای پیرامون خود هستند. آن‌ها نیاز تمایل دارند در مورد آنچه که مشاهده و دریافت می‌کنند، صحبت کنند تا بتوانند هم به پاسخ مناسبی برای سؤالات ذهنی خود دست یافته و هم هیجانات و عواطفی را که ممکن است نظام فکری و روحی آن‌ها را آشفته ساخته، کنترل کنند. شنیدن فعال به معنای نگاه کردن به صورت آن‌ها و استفاده از زبان بدن مانند تکان دادن سر و یا ایجاد تغییراتی در چهره باعث می‌شود، کودک توجه لازم را از مخاطب خود دریافت کرده و نسبت به ادامه صحبت هایش ترغیب شود. شنیدن صحبت های فرزندان، والدین را از بسیاری از احوالات درونی آن‌ها آگاه ساخته و از این طریق می‌توان نسبت به رفع مشکلات و خطرات احتمالی اقدامات مؤثری انجام دهند.
پرهیز از امر و نهی
برخورد محترمانه و دوستانه همیشه بهتر از رفتارهای آمرانه و خشن است و یکی از مهم ترین نکات تربیت فرزند به شمار می رود. می‌توان انجام هر کاری را از فرزندان با اضافه کردن جملاتی مانند لطفاً و خواهش می‌کنم همراه کرد. همچنین می‌توان به جای امر و نهی از ارائه پیشنهاد استفاده نمود. البته این به معنای منفعل بودن والدین و یا عدم قاطعیت آن‌ها در برخی موارد نیست. فرزندان باید بدانند تحت چهارچوب و قواعد خاصی می‌توانند دست به انتخاب زده و آزادانه رفتار کنند. همچنین آن‌ها باید مهارت نه گفتن را از والدین خود بیاموزند. اگر می‌خواهید فرزند خود را از موضوعی نهی کنید بهتر است دلایلی در خور فهم آن‌ها آورده و پیشنهادهای جایگزینی به فرزندان ارائه دهید.
رعایت حق انتخاب
فرزندان نیز به عنوان شخصیت‌های مستقل هر یک دارای روحیات و سلائق خاص خود هستند. از این رو ممکن است گزینه های انتخابی آن‌ها در تضاد با سلیقه والدین باشد. در چنین مواردی والدین با یادآوری چهارچوب های مقرر، می‌توانند به فرزند خود آزادی عمل داده و تنها به ارائه مشاوره و پیشنهاد گزینه های جانبی دیگری بسنده کنند. احترام به سلیقه و حق انتخاب فرزندان از آن‌ها شخصیتی مستقل تر و متفکرتر می‌سازد. آن‌ها از این طریق تفاوت‌ها را درک کرد کرده و آن را می‌پذیرند و می‌توانند برخورد مناسب تری با موضوعات و افرادی که خلاف نظر آن‌ها را دارند داشته باشند.
استفاده از روشهای صحیح پاداش دهی و مجازات
یکی از مهمترین مواردی نکات تربیت فرزند که باید به عنوان ابزاری دقیق و مؤثر از سوی والدین موردتوجه قرار گیرد، تعیین پاداش و تنبیه مناسب است. توجه به نکاتی می‌تواند این ابزار را بسیار قدرتمند تر نماید. نکته اول اینکه پاداش و مجازات باید کاملاً با عمل و سن کودک متناسب باشد. دوم اینکه فرزند باید متوجه شود که دقیقاً بابت کدام عمل مورد تنبیه یا تمجید قرار گرفته است. مورد سوم اینکه پاداش و مجازات همواره به معنای خریدن وسیله‌ای یا محرومیت از آن نیست. بلکه می‌تواند اعطا و یا سلب امتیازی مانند تماشای تلویزیون باشد. فرزندان باید مطمئن باشند که والدین در هر شرایطی آن‌ها را دوست داشته و به ایشان توجه دارند؛ بنابراین از به کار بردن جملاتی مانند دیگر تو را دوست ندارم و یا از چشمم افتادی باید پرهیز شود. همچنین از محرومیت آن‌ها از آغوش خود و قهر کردن باید اجتناب کرد. به کودک بفهمانید آنچه که مورد تائید شما نیست و غلط می‌باشد کار اوست و نه خود او.
توجه به محیط اجتماعی فرزندان
حضور در محیط‌های اجتماعی باعث رشد و تعالی فرزندان می‌گردد. ولی باید در نظر داشت که این محیط ها تنها محدود به فضاهای خارجی و ارتباط با افراد خارج از خانواده نیست. بلکه حضور در فضاهای مجازی که این روزها بسیار پرطرفدار هست نیز مورد نظر است. بر همین اساس باید نسبت به ارائه فاکتورهایی درباره انتخاب دوستان، معاشران و محیط‌های اجتماعی اقدام کرد و آگاهی‌های لازم را درباره مضرات و فواید هر کدام از این محیط ها با فرزندان به تبادل نظر پرداخت. به این ترتیب فرزندان احساس همراهی از جانب والدین کرده و قادر خواهند بود تا انتخاب شایسته‌تری داشته باشند.
عدم تضاد و تنافض بین والدین در زمینه تربیتی
همکاری و مشارکت والدین در زمینه نکات تربیتی کودک همواره دارای نقاط اشتراک نیست. گاهی ممکن است اصولی که هر یک از آن‌ها برای تربیت فرزند به آن اعتقاد دارند با دیگری متفاوت باشد. انتقاد و بحث و جدل بر سر این استانداردها به احساس امنیت فرزندان آسیب می‌رساند. همچنین می‌تواند باعث سوءاستفاده فرزند از این تضادها شود. به این شکل که فرزند هر جا نظری مخالف با نظر خود از والدین بشنود به دیگری پناه می‌برد. بنا براین بهتر است از شیوه تربیتی واحدی بهره‌مند شده و از راهکارهای یکدیگر درباره نکات تربیت فرزند حمایت نمود.
پرهیز از مقایسه
استعداد و توانایی‌ها و شرایط رشد افراد با یکدیگر متفاوت است. از این رو مقایسه فرزند با سایر افراد که برخی از والدین برای ایجاد انگیزه در کودکان خود انجام می‌دهند اشتباه است. به عنوان مثال هنگام بازی با کودک سه ساله نمی‌توان انتظار همان واکنش ها و بروز توانایی‌های یکسانی با سایر همسالان خود داشت. نتیجه چنین مقایسه هایی در هر سنی تنها می‌تواند موجب سرخوردگی، فرار از والدین، زمینه ساز دروغ گویی و ایجاد احساس حسادت شود. بهتر است والدین به جای نگرانی در زمینه تفاوت استعدادها و توانایی فرندانشان در یک زمینه خاص به دنبال کشف استعدادها و سایر توانمندی های بالقوه او باشند.
ایجاد امنیت، آسایش و آرامش
یکی دیگر از نکات تربیتی کودک ایجاد حس اطمینان و امنیت در او است. درک شرایط سنی کودک به والدین و مراقبین آن‌ها این امکان را می‌دهد که نسبت به فراهم نمودن وسایل و امکانات مورد نیاز کودک بهتر عمل نمایند. به‌عنوان مثال اختصاص دادن فضایی برای بازی کودک می‌تواند مانع بهم ریختگی کل فضای منزل شده و این مسئله مانع بروز ناراحتی و خستگی ناشی از کار روزمره والدین می‌شود. بهتر است در چیدمان فضایی که در آن کودکان در رفت و آمد هستند، از قرار دادن وسایل خطرناک و یا شکننده اجتناب شود تا کودک بتواند احساس آرامش بیشتری داشته باشد.
در انتخاب وسایل آسودگی کودک نیز دقت عمل بیشتری به خرج دهید. این موضوع لزوماً نیاز به خرج کردن ندارد. بلکه می‌توان با در نظر گرفتن شرایط روحی و مقتضیات سنی وی اقدام به فراهم آوردن وسایل مورد نیاز او کنید. شلوغ کردن اتاق وی با انواع وسایل بازی و سرگرمی کمکی به رشد عاطفی و مهارت‌های وی نمی‌کند بلکه برعکس او را خسته و دلزده می‌نماید.
ایجاد امنیت و آرامش در فرزندان تنها از طریق تأمین وسایل مورد نیاز آن‌ها حاصل نمی‌شود. یکی از اساسی ترین نیازآنان دور ماندن از آسیب هایی است که بر اثر قرار گرفتن در محیط‌های پر تنش و اضطراب آور ایجاد می‌شود. پرهیز از مجادله در حضور فرزندان، انتخاب کتاب، فیلم، بازی و حتی اساب بازی مناسب سن کودک نیز می‌تواند در ایجاد آرامش روحی آنان سهیم باشد. همچنین نسبت به انتخاب افراد معاشر و محیط‌هایی نامتناسب با سن فرزندان با وسواس و دقت نظر بیشتری عمل نمایید.
